Sözcükte Anlam Konu Anlatımı ve Örnekleri

1. Gerçek Anlam( Temel anlam): Bir sözcüğün sözlük anlamı da denilen ve söylendiğinde akla gelen ilk anlamına denilmektedir.
2. Mecaz Anlam: Bir sözcüğün temel anlamından tamamen uzaklaşması ile kazandığı yeni anlamıdır. Mecaz anlamda sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşması söz konusudur.
3. Yan Anlam( yakıştırma): Bir sözcüğün anlamının gerçek anlamdan uzaklaşmadan bir şekilde gerçek anlamla bağlantısının kurulmasıdır.

Örnekler:

Kadının etekleri kaldırımlara değiyordu.( etek kelimesi gerçek anlamında kullanılmış)

Sevinçten etekleri zil çalıyordu.( etek kelimesinde gerçek anlamdan tamamen uzaklaşıp yeni bir anlam kazandığı için mecaz anlamda kullanılmış)

Dağın eteklerinde dağcılar kamp kuruyordu.( etek kelimesinde dağın eteği ve kadının eteği arasında fiziki bir benzerlik söz konusu olduğu için yan anlamda kullanılmış)

4. Ad Aktarması( mecaz-ı mürsel-Düz değişmece): Bazen bir sözcük başka bir sözcüğün yerine kullanılmaktadır. İşte sözcüğün benzetme amacı olmadan başka bir sözcüğün yerine kullanılmasına ad aktarması denilmektedir. Ad aktarması farklı şekillerde oluşturulabilir.

Ankara bütün gün bu olaya odaklandı.( bütün söylenmiş parça yani Ankara’daki yetkililer kasdedilmiş)

Şu büfeye adresi sordum.( büfedeki kişiye sordum)

Necip Fazılı okuyorum( Necip Fazıl’ın kitabını)

5. Eş Anlamlı Sözcükler( Anlamdaş): Yazılışları farklı olan fakat anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.

Misafirlerini(konuklarını) evinde ağırladı.

Yazarın yeni hikaye(öykü) kitabı çıktı.

6. Eş Sesli Sözcükler( Sesteş): Anlamları farklı olup yazılışları aynı olan sözcüklere sesteş sözcükler denir.

Sabah çay demledim.

Çayı yüzerek geçmiş.

7. Zıt ( Karşıt) Anlamlı Sözcükler: Birbirine karşıt durumları ortaya koyan kelimelere zıt anlamlı kelimeler denir.

Ağlamak-gülmek

Siyah-beyaz

İleri-geri

Ağlamak- ağlamamak( olumsuzluklar  zıt anlam olarak kabul edilmez)

8. Dolaylama: Bir durumu veya kavramı bir sözcükle ifade edebilecekken birden fazla sözcükle anlatmaktır.

Ege’nin incisini gezdik.( İzmir)

Çukurova’da beyaz altın göz alabildiğine uzanıyordu.( pamuk)

9. Güzel Adlandırma: Kötü durumları veya kavramları ifade eden kelimelerin yerine bu durumları daha güzel çağrışımlar yapacak kelimelerle ifade etmeye denir.

Sonunda o da tahta ata binip buralardan gitti. (tahta at –tabut)

Aşkından ince hastalığa yakalanmıştı.( ince hastalık- verem)

10. Deyim: En az iki sözcüğün bir araya helmesi ve mecaz anlam kazanması ile deyimler ortaya çıkar. Deyimler çekim eki alabilirler. Deyimler kalıplaşmıştır. Deyimi oluşturan sözcüklerden en az birisi mecaz anlam kazanmış olmalıdır.

Burnundan kıl aldırmayan birine benziyordu.

Sonunda yola koyulmanın vakti geldi.

Onu okutmak için elinden geleni ardına koymuyordu.

11. Somut Anlamlı Sözcükler: Duyu organlarımız ile algılayabildiğimiz sözcüklere somut anlamlı sözcükler denilmektedir.

Sıcak suyu bardağa koydu.

Bahçeden çıtırtılar geliyordu.

Bu seneki erikler çok ekşi görünüyor.

Yeşil hırkasını giyinip geldi.

İçeriyi güzel bir parfüm kokusu sardı.

12. Soyut Anlamlı Sözcükler: Duyu organları ile algılayamadığımız kavramlara soyut anlamlı sözcükler denir.

Sevgisiz bir nesil yetişiyor.

Kirli denizleri görünce ruhum sıkılıyor.

13. Duyuların Aktarılması: Bir duyuya ait olan bir özelliğin başka bir duyuya aktarılmasıdır.

Oldukça sert bir ses tonu vardı.

14. İkilemeler: Aynı sözcüğün tekrar edilmesi yoluyla anlamın kuvvetlendirilmesidir.

Yavaş yavaş kapıya yaklaştı.

Gözleri çakmak çakmak bakıyordu.

15. Yansıma Sözcükler: Tabiatta duyulan seslerin yazıya aktarılması yoluyla oluşan sözcüklerdir.

Köftelerin cızıltısı iştah kabartıyordu.

16. Nicel Anlam: Ölçülebilen sözcüklere nitel anlamlı sözcükler denir.

Elinde ağır bir çanta vardı.

17. Nitel Anlam: Özellik ve nitelik belirten sözcüklerdir.

Onun ağır sözlerini kaldıramıyorum artık.

18. Genel-Özel Anlam: Bulunduğu grup içindeki sıralamada en büyük ve en küçük anlamı ifade eden sözcükledir.

Dünya-Türkiye-Ankara-Yenimahalle-Lalegül -1.cadde

Edebiyat- Türk Edebiyatı-Roman-Çalıkuşu

19. Çok Anlamlılık: Aynı sözcüğün farklı pek çok anlamı ifade edecek şekilde kullanılabilmesidir.

Tatlı bir elma yedim.

Tatlı bir söz yeter bana.

Rüzgarın tatlı esintisi yüzüme vuruyordu.